سوره غافر

«سوره غافر» چهلمین سوره از قرآن کریم است و دارای ۸۵ آیه می باشد. این سوره از سور حوامیم است.

مکان نزول

«ابن عباس» و «قتاده» گفته‌اند که این سوره تماما مکی مى‌باشد، به غیر از دو آیه «إِنَّ الَّذِینَ یجادِلُونَ فِی آیاتِ اللَّهِ» تا «لایعْلَمُونَ» (۵۶-۵۷) که در مدینه نازل شده‌اند.

و «حسن بصری» گوید: این سوره تماما در مکه نازل شده به غیر از آیه «وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّک بِالْعَشِی وَالْإِبْکارِ»؛ و تسبیح گو بحمد پروردگارت شامگاهان و بامداد (آیه ۵۵) که در مدینه نازل شده است زیرا مراد از «عشىّ» نماز مغرب و مراد از «ابکار» نماز صبح است و این هر دو در مدینه واجب شده ‌اند.

این سوره در ترتیب مصحف، چهلمین سوره و در ترتیب نزول، شصتمین سوره قرآن کریم است که پیش از آن سوره زمر و پس از آن سوره فصلت نازل شده است.

عدد آیات

«کوفیان» و «شامیان» این سوره را هشتاد و پنج آیه و «حجازیان» هشتاد و چهار آیه و «بصریان» هشتاد و دو آیه گفته‌اند.

محتوای سوره

این سوره پیرامون بلندپروازیهاى کفار، و جدالشان به باطل به منظور از بین بردن حقى که بر آنان نازل شده، سخن می‌گوید، و لذا می بینیم که آیات آن یکى پس از دیگرى متعرض جدال آنان، و پاسخ دادن به جدالشان می شود، یک جا می فرماید: «ما یجادِلُ فِی آیاتِ اللَّهِ إِلَّا الَّذِینَ کفَرُوا فَلا یغْرُرْک تَقَلُّبُهُمْ فِی الْبِلادِ»، جاى دیگر می فرماید: «الَّذِینَ یجادِلُونَ فِی آیاتِ اللَّهِ بِغَیرِ سُلْطانٍ أَتاهُمْ کبُرَ مَقْتاً»، باز هم می‌فرماید: «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِینَ یجادِلُونَ فِی آیاتِ اللَّهِ أَنَّى یصْرَفُونَ».

و با این تکرار، صولت استکبار و جدال آنان را از راه به رخ کشیدن عذابى که امم گذشته به جرم تکذیب گرفتار آن شدند می‌شکند، و به همین منظور عذاب‌هاى خوار کننده‌اى را که خدا به ایشان وعده داده، با ذکر نمونه‌اى از آنچه در آخرت بر سرشان می‌آید خاطر نشان می‌کند.

و سخنان باطلشان را با حجت‌هایى که گویاى وحدانیت خدا در ربوبیت و الوهیت است، به کلى مردود مى‌سازد و رسول گرامى خود (ص) را امر به صبر نموده هم آن جناب و هم همه مؤمنین را وعده نصرت مى‌دهد. و نیز آن جناب را امر می‌کند به اینکه به کفار اعلام کند که تسلیم پروردگار خویش است و دست از پرستش او برنخواهد داشت، تا به کلى از آن جناب مأیوس گردند.

فضیلت سوره

• رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: کسى که دوست دارد در باغ هاى بهشت بگردد، پس سوره‌هایى را که اول آنها به (حم) آغاز مى‌شود در نماز شب بخواند.
• «انس بن مالک» از رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت کرده که فرمود: سوره‌هایى که اول آنها (حم) است دیباج قرآن مى‌باشند.
• «ابن عباس» از پیغمبر خاتم صلی الله علیه و آله نقل کرده که فرمود: هر چیزى داراى زبده و جوهریست و زبده قرآن سوره‌هاى (حم) است.
• «ابن مسعود» از پیغمبر صلی الله علیه و آله آورده که گفت: هر زمانى که در سوره هاى (حم) قرار گرفته و دقیق شدم، گویا در باغهاى خرم و لطیف قرار گرفته و دقیق شدم.
• «ابى بن کعب» گوید، رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: هر که سوره (حم - مؤمن) را بخواند، روح همه پیامبران و صدیقان و مؤمنان بر او نماز گزارده و براى وى طلب آمرزش کنند.
• «ابو بصیر» از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود: سوره‌هاى (حم)، «ریحان» قرآن هستند، پس خدا را ستایش و سپاس کنید با حفظ کردن و خواندن آنها، همانا بنده چون برخیزد که بخواند سوره‌هاى (حم) را، خارج شود از دهان او بویى که خوشتر از مشک و عنبر است و خداوند رحم مى‌کند تلاوت کننده آن و خواننده آن را و همسایگان و دوستان و آشنایان او را و مى‌آمرزد هر کسى را که با اظهار دوستى به او نزدیکى مى‌کند و در روز قیامت «عرش» و «کرسى» و فرشتگان مقرب الهى براى او استغفار مى‌کنند.
• «ابو صباح» از امام باقر علیه السلام آورده که فرمود: هر که بخواند (حم - مؤمن) را در هر سه مى‌آمرزد خدا براى او از گناهانش آنچه گذشته و آنچه خواهد آمد و تقوى را همراه او کرده و آخرت او را از دنیاى او بهتر مى‌کند.

پانویس

منابع

• فضل بن حسن طبرسی، ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج‌۲۱، ص۲۲۴.
• محمد حسین طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ج‌۱۷، ص۴۵۹، قم ۱۳۷۴.
• ترتیب نزول سوره ها، در همین دانشنامه.

پیوست

سوره غافر/متن و ترجمه